Αμπελάκια Λάρισας και ερυθροδανο
Αμπελάκια Λάρισας
Ερυθρόδανον το βαφικόν κι ο συνεταιρισμός Αμπελακίων
Έχουμε αναφέρει στο παρελθόν ότι, σε κάποιες ιστορικές περιόδους της ανθρωπότητας, το χρώμα, κάποια βαφή, σε κάποιες περιοχές της γης, υπήρξε σημαντικός οικονομικός παράγων.
Μία από αυτές της περιοχές ήταν και το χωριό Αμπελάκια της Λάρισας.
Δοθείσης ευκαιρίας, αναφερόμενοι σε κάποιο προηγούμενο άρθρο στο κόκκινο χρώμα του ερυθρόδανου (ριζαριού) ή άλλως το madder lake, σκεφθήκαμε ότι τιμής ένεκεν, οφείλουμε μια μικρή αναφορά στο θεσσαλικό αυτό χωριό που ήκμασε οικονομικά κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, εξ αιτίας της παραγωγής βαφής ριζαριού, έγινε πασίγνωστο στην τότε Ευρώπη και θεωρείται πως ο «συνεταιρισμός των Αμπελακίων» υπήρξε ο πρώτος παγκοσμίως ιδρυθείς συνεταιρισμός.
Τα Αμπελάκια είναι παραδοσιακός οικισμός του νομού Λάρισας, χτισμένα στις βορειοδυτικές πλαγιές του όρους Όσσα στην είσοδο της κοιλάδας των Τεμπών. Το χωριό φημίζεται για τα σπουδαία αρχοντικά του που απέκτησε καθώς γνώρισε πολύ μεγάλη οικονομική ανάπτυξη κατά το παρελθόν, χάρη στην επεξεργασία και την βαφή νημάτων με κόκκινο χρώμα που παρήγαγαν από την επεξεργασία του φυτού ριζάρι (Ρούβια η βαφική – Rubia tinctorum).
Τα Αμπελάκια έγιναν οικισμός με αυτό το όνομα, μεταξύ 1454 και 1455
Όσον αφορά το όνομα του χωριού, κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι προέρχεται από το όνομα Αμφιλάκκια, δηλ. ανάμεσα σε δυο λάκκους, ενώ πιο πιθανό φαίνεται το χωριό να πήρε το όνομά του από τα πολλά μικρά αμπέλια που καλλιεργούνταν κάποτε εκεί.
Τα Αμπελάκια τον καιρό της Τουρκοκρατίας ήταν από τα τυχερά χωριά που είχαν κάποια προνόμια και επίσης δεν κατοικούνταν από Τούρκους και έτσι οι ‘Ελληνες μπόρεσαν πιο απρόσκοπτα και μόνο για το δικό τους συμφέρον να καλλιεργούν τα χωράφια τους και να ασκούν τις βιοτεχνικές δραστηριότητές τους, όπως την υφαντουργία, τη μεταξουργία, τη νηματοβαφή, την αμπελοκαλλιέργεια, κ.α..
Οι κάτοικοι ήταν υποχρεωμένοι μόνο σε πληρωμή του φόρου υποτέλειας και αφού γινόταν αυτό ήταν παντελώς ελεύθεροι να αυτοδιοικούνται.
Στα τέλη του 18ου αιώνα οι κάτοικοι των Αμπελακίων που επεξεργάζονταν κόκκινα νήματα τα οποία έβαφαν με βαφή που παρήγαγαν από το φυτό ριζάρι (ερυθρόδανο) αποφάσισαν να συνεταιριστούν για να αντιμετωπίσουν τον εξωτερικό ανταγωνισμό. Αρχικά δημιουργήθηκαν μικροί συνεταιρισμοί αλλά το 1778 ενώθηκαν σε έναν. Πρόεδρος του συνεταιρισμού ήταν ο Αμπελακιώτης Γεώργιος Μαύρος (γνωστός με το όνομα Σβάρτς*, που θα πει ‘μαύρος’ στα γερμανικά).
Ο συνεταιρισμός των Αμπελακίων θεωρείται ο πρώτος παγκοσμίως.
Στο διάστημα λειτουργίας του συνεταιρισμού τα Αμπελάκια γνώρισαν μεγάλη ακμή και ανάπτυξη. Τα σπίτια των κατοίκων έγιναν πλουσιότερα και κτίστηκαν πολλά αρχοντικά, πολλά από τα οποία έχουν αναπαλαιωθεί σήμερα.
Ο συνεταιρισμός διατηρήθηκε μέχρι το 1812 οπότε διαλύθηκε.
Οι κυριότεροι λόγοι που οδήγησαν στην διάλυση του συνεταιρισμού ήταν η εφεύρεση της ανιλίνης που παρήγαγε τεχνητή βαφή, ίδια με αυτήν που εξαγόταν από το ριζάρι και ήταν φθηνότερη, οι συγκρούσεις μεταξύ των μελών του συνεταιρισμού και η υψηλή φορολογία που επέβαλε στους κατοίκους ο Αλή Πασάς. Παράλληλα μεγάλο πλήγμα δέχτηκε ο συνεταιρισμός από την πτώση της Ευρωπαϊκής οικονομίας λόγω των Ναπολεόντειων πολέμων. Μετά το τέλος του συνεταιρισμού ο οικισμός των Αμπελακίων άρχισε να παρακμάζει.
*Ο Γεώργιος Μαύρος Σβαρτς γεννήθηκε στα Αμπελάκια το 1738. Ήταν Αμπελακιώτης έμπορος των φημισμένων κόκκινων βαμβακονημάτων της ομώνυμη περιοχής στα Τέμπη της Θεσσαλίας και πρόεδρος (πρωτοεπιστάτης) της Κοινής Συντροφίας (συνεταιρισμού) των Αμπελακίων για όλο το διάστημα της λειτουργίας τους. Με την ίδρυση του συνεταιρισμού, ανέλαβε πρόεδρός του και παρέμεινε σ’αυτή την θέση μέχρι την διάλυση του το 1812.
Ο πατέρας ήταν και αυτός βαφέας των κόκκινων αμπελακιώτικων νημάτων και έμπορος αυτών στην Αυστρία και γενικότερα στη κεντρική Ευρώπη. Ο Γεώργιος έμαθε από αυτόν τη δουλειά, εγκαταστάθηκε και εμπορευόταν μόνιμα στη Βιέννη και αργότερα επέστρεψε στα Αμπελάκια για να οργανώσει το συνεταιρισμό.
Πέθανε στη Βιέννη το 1818 σε ηλικία 80 ετών, φυλακισμένος για χρέη εξαιτίας της χρεωκοπίας της Συντροφίας. Το προσωνύμιο Σβαρτς του το απέδωσαν Γερμανοί και Αυστριακοί έμποροι με τους οποίους συνεργαζόταν.
Είναι γνωστός για το μεγάλο αρχοντικό που έκτισε στα Αμπελάκια και αποτελεί σήμερα ένα από τα εντυπωσιακότερα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα.
admin is | Topic: Uncategorized, Ιστορήματα με χρώματα, ιστορία και χρώματα, Κοινωνική ζωή και χρώματα, κόκκινο, χρωστικές | Tags: None
No Comments, Comment or Ping
Reply to “Αμπελάκια Λάρισας και ερυθροδανο”