xromata.com

Ονομασίες του μπλε χρώματος στην ελληνική γλώσσα

Συγκεντρώνοντας τις ονομασίες που χρησιμοποι- ούμε στην ελληνική γλώσσα για να προσδιορίσουμε τα διάφορα χρώματα (συγκεκριμένα τις διάφορες χρωματικές ομάδες) έχομε έως τώρα ασχοληθεί με το κόκκινο, το πράσινο και το κίτρινο χρώμα. Σειρά τώρα έχει το μπλε ή κυανούν, όπως είχε καθιερωθεί να ονομάζεται στην καθαρεύουσα.

Την άποψή μας για τον κύανο της αρχαιότητας την έχομε ήδη εκθέσει,

https://xromata.com/?p=3531

ενώ σαν κυανό (cyan) στην εποχή μας, αναφέρεται πλέον η συγκεκριμένη μπλε (γαλάζια, σχεδόν τυρκουάζ) απόχρωση που έχει το ένα από τα τρία βασικά χρώματα του συστήματος μίξης χρωμάτων CMYΚ, σύστημα που χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στις έγχρωμες τυπογραφικές εκτυπώσεις.

https://xromata.com/?p=214

Η έννοια του μπλε χρώματος είναι πολύ πρόσφατη στην ελληνική γλώσσα, οπότε και οι λέξεις για την απόδοση αυτού του χρώματος είναι και αυτές αρκετά πρόσφατες, δανεισμένες από άλλες γλώσσες και κυρίως σχετικές με πηγές (πρώτες ύλες) που μας δίνουν ή έχουν μπλε χρώμα.

Η έννοια του μπλε χρώματος είναι σχετικά νέα σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, οπότε έχουν ελλιπές ή φτωχότατο λεξιλόγιο αναφορικά με αυτό το χρώμα.

Υπάρχουν αρκετές  γλώσσες που ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούν τις ίδιες ονομασίες τόσο για το μπλε, όσο και για το πράσινο και αναφέρονται με τα ίδια χρωματικά ονόματα τόσο στα φύλλα των δέντρων, όσο και στο χρώμα του ουρανού και της θάλασσας.

Ανάμεσα στις γλώσσες αυτές είναι η ιαπωνική, η κορεάτικη, η ταϊλανδική και η γλώσσα των Λακότα Σιού.

Είναι λοιπόν κατανοητό ότι για τους παραπάνω λόγους και η ελληνική γλώσσα είναι αρκετά φτωχή σε ονομασίες για το μπλε χρώμα.

Ακόμα κι αυτή η λέξη ΜΠΛΕ που χρησιμοποιούμε σήμερα για την απόδοση των χρωμάτων αυτής της βασικής χρωματικής ομάδας είναι αρκετά πρόσφατη και φυσικά ξενόφερτη στην ελληνική γλώσσα. Προέρχεται από την παλαιά γαλλική λέξη bleu που είχε τη ρίζα της στην αρχαία γερμανική blao, η οποία είχε και άλλες έννοιες πέραν αυτής του χρώματος.

Οι λέξεις κυανούς και γλαυκός (αρχικά σήμαινε φωτεινός, αστραποβόλος) που κατέληξε να σημαίνει γαλανός λύνουν τα χέρια (την γλώσσα, θα έλεγα καλύτερα) όσων χρησιμοποιούν την ελληνική καθαρεύουσα, ενώ ηχούν κάπως περίεργα στην καθομιλουμένη όπου χρησιμοποιούμε κατά κόρον τις λέξεις μπλε και μπλου. Για το ανοιχτό μπλε τα πράγματα είναι ευκολότερα γιατί χρησιμοποιούμε τις λέξεις γαλανός, γαλανάδα (πιθανόν προερχόμενες από το γάλα) και γαλάζιος (που μάλλον προέρχεται από το κάλαϊς).

https://xromata.com/?p=1896

Το καθαρευουσιάνικο κυανός το χρησιμοποιούμε σε λογότυπα, όπως π.χ. κυανούς σταυρός ή σαν σύνθετο κυρίως σε λέξεις σχετικές με παθήσεις όπως κυάνωση, κυανόχροια, κυανοδερμία, κυανοπάθεια.

Η ταύτιση του χρώματος με τον ουρανό ή την θάλασσα μας δίνει τις ονομασίες θαλασσί και ουρανί, ενώ για την απόδοση συγκεκριμένων μπλε χροιών χρησιμοποιούμε ονομασίες ομώνυμες με το ομόχρωμο ορυκτό ή φυτό που μας παρέχει το αντίστοιχο χρώμα, όπως ινδικό (indigo), λουλακί, λαζούρι, ζαφείρι, κοβάλτιο, τυρκουάζ, αζουρίτης ή την (συνήθως τεχνικά παρασκευασμένη) ομόχρωμη βαφή, όπως ουλτραμαρίν, πρωσικό μπλε. Επίσης έχουμε τους προσδιορισμούς navy blue (μπλε του ναυτικού), bleue noir (σκούρο, σχεδόν μαύρο μπλε), royal blue (βασιλικό μπλε), bleu electric (ηλεκτρικό μπλε).

Τα πράγματα είναι αρκετά δύσκολα ως προς τα ρήματα γιατί δεν υπάρχει στην ελληνική μονολεκτικό ρήμα που να σημαίνει γίνομαι μπλε ή κάνω κάτι μπλε, εκτός από το σπάνια μεταχειριζόμενο «κυανίζω».

Συνήθως λέμε: είμαι μπλε, γίνομαι μπλε.

Αντιθέτως στα επίθετα τα πράγματα είναι αρκετά καλύτερα γιατί με διάφορες καταλήξεις ή σύνθεση λέξεων έχουμε σχηματίσει αρκετά, πέρα από το μπλε και μπλου που τα χρησιμοποιούμε και σαν επίθετα.

Έχομε λοιπόν: κυανούς, κυανόχρους, κυανόχρωμος, κυανοειδής.

Ο έχων ανοιχτό μπλε χρώμα είναι γαλανός, γαλάζιος, γλαυκός, γλαυκοειδής, θαλασσής, ουρανής (σιέλ), βαθυκύανος, βαθυγάλαζος, γαλανόλευκος, γκριζογάλανος, γαλαζοπράσινος, μπλαβής, καλλάινος, περουζένιος, τυρκουάζ, ζαφειρένιος.

Για τον αποκλίνοντα προς το μπλε έχουμε τα επίθετα γαλανωπός, κυανίζων, κυανωπός, υποκυανίζων, ενώ για τον εντελώς μπλε έχουμε τα κατακύανος, καταγάλανος, ολογάλανος.

Όσο για ανθρώπινα χαρακτηριστικά έχομε ως προς τα μάτια τους γαλανομάτες (ή πολύ σπάνια τους γλαυκόμματους ή γλαυκόφθαλμους) και ως προς το μούσι τον κυανοπώγωνα.  

This entry was posted on Saturday, October 5th, 2013 at 5:00 am and is filed under μπλε. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can leave a response, or trackback from your own site.