xromata.com


Πορτοκαλι και πορτοκαλι

 

Πορτοκαλί και Πορτοκάλι

Η μεταξύ τους σχέση.

 

Πριν λίγο καιρό, αναρτήσαμε ένα άρθρο με τίτλο «Πορτοκαλί, το πρώτον και το έσχατον», το οποίο τελείωσε με την εξής παράγραφο:

«Η ονομασία που δώσαμε στο πορτοκαλί χρώμα, τότε που το διαχωρίσαμε σαν ξεχωριστό χρώμα, κάπου εκεί στον μεσαίωνα περίπου, συμβαδίζει με την πορεία του φρούτου από το οποίο πήρε το όνομά του και θα ασχοληθούμε με το θέμα αυτό σε ένα επόμενο άρθρο».

 

 

Ήρθε λοιπόν η ώρα να ασχοληθούμε με την ονομασία αυτού του χρώματος και την σχέση του με το φρούτο από το οποίο πήρε την ονομασία του.

Πριν όμως ασχοληθούμε με αυτό το φρούτο, θα αναφερθούμε λίγο σε ένα άλλο, το μήλο. Γιατί; Για να θυμηθούμε, ή να καταλάβουμε τί σημαίνει «εννοιολογική εξέλιξη».

Στο μήλο είχαμε αναφερθεί πολύ παλαιότερα, στις «χρωματικές συνομιλίες» όταν αναρωτηθήκαμε για το πιο ήταν πιθανόν το χρώμα του μήλου του Παραδείσου.

Σας παραθέτουμε τον σχετικό σύνδεσμο

https://xromata.com/?p=2227

αλλά για όλους όσοι δεν θέλετε να τον διαβάσετε (ή διαβάζοντάς τον ξεφύγετε από το θέμα μας) αντιγράψαμε την επίμαχη παράγραφο, όπου αναγράφεται πως κάποτε η λέξη μήλο σήμαινε κάθε καρπό και αργότερα οι διάφοροι καρποί διαχωρίστηκαν (με την εννοιολογική εξέλιξη) μεταξύ τους και πήραν τις ονομασίες με τις οποίες τους αποκαλούμε σήμερα.

Στα αρχαία ελληνικά η λέξη «μήλον» προσδιόριζε γενικά κάθε καρπό, κάθε γέννημα που συνείσφερε στη διατροφική οικονομία μιας οικογένειας ή ομάδας. Μήλο λοιπόν σήμαινε κάθε καρπό (γέννημα) δέντρου, αλλά και κάθε γέννημα (καρπό) αιγοπροβάτων και βοοειδών. Έτσι λοιπόν, με τη λέξη μήλο, οι αρχαίοι Έλληνες εννοούσαν καρπούς δέντρων, αλλά και κατσικάκια, προβατάκια και μικρά βόδια. Αργότερα, η λέξη μήλο αναφερόταν για κάθε στρογγυλό καρπό που κρεμόταν από τα κλαδιά οπωροφόρων δέντρων.

 

 

«Με τη γλωσσική εξέλιξη, άρχισαν τα διάφορα μήλα να προσδιορίζονται με διάφορα επίθετα, κυρίως τοπωνυμικά και να διαχωρίζονται οι διάφοροι καρποί από τη γενική έννοια μήλο αποκτώντας ο καθένας ξεχωριστή ταυτότητα. Έτσι αρχίσαμε να διακρίνουμε τα μήλα της Κυδωνίας, το Κυδώνιο μήλο, δηλαδή το κυδώνι από τα Περσικά μήλα (ροδάκινα), τα Μηδικά μήλα (κίτρα) τα μήλα των Εσπερίδων (πορτοκάλια) και τα Αρμενικά μήλα (βερίκοκα). Και όλα αυτά από τα καθεαυτού μήλα που κράτησαν για πάρτη τους την γενική ονομασία χωρίς επιθετικό προσδιορισμό».

Έτσι λοιπόν, τα μηδικά μήλα ονομάστηκαν κίτρα και βάφτισαν με το όνομά τους το κίτρινο χρώμα, ενώ τα πορτοκάλια, που βάφτισαν με το όνομά τους το πορτοκαλί χρώμα, ήταν τα κινέζικα (σινικά) μήλα, όπως ακόμα ονομάζονται σε κάποιες γλώσσες, σαν τα ολλανδικά όπου το πορτοκάλι λέγεται sinaasappel, apelsin στα σουηδικά και china στα ισπανικά του Πουέρτο Ρίκο. Όμως η ονομασία αυτή «κινέζικο μήλο» ουδόλως συσχετίσθηκε με το χρώμα στο οποίο αναφερόμαστε, το οποίο «βαφτίσθηκε» με τις άλλες δυο ονομασίες του φρούτου που επεκράτησαν διεθνώς, το πορτοκαλί και το orange.

 

 

Ας δούμε πρώτα πώς ονομάστηκε το κινέζικο μήλο πορτοκάλι. Το όνομα του συνδέεται με την Πορτογαλία, από τα λιμάνια της οποίας λέγεται ότι εισάγονταν τα φρούτα αυτά στην Ευρώπη. Όταν, λίγο πριν το 800 μ. Χ. άρχισε να σχηματίζεται (σαν κομητεία τότε) η σημερινή Πορτογαλία, ονομαζόταν Portus Cale = ζεστό λιμάνι. Έτσι τα φρούτα ταυτίστηκαν ονομαστικά με την περιοχή εισαγωγής τους, το ζεστό λιμάνι, την κομητεία Portucale και τους πορτογάλους εμπόρους που τα έφερναν. Έτσι, τα γλυκά πορτοκάλια ονομάστηκαν ανάλογα σε αρκετές γλώσσες, όπως «πορτοκάλι» στα ελληνικά, portokall στα αλβανικά, στα βουλγαρικά портокал (portokal), στα περσικά پرتقال (porteghal) και برتقال (bourtouqal) στα αραβικά, στα τουρκικά portakal και στα ρουμάνικα portocală. Επίσης σε νοτιο-ιταλικές διαλέκτους, όπως πχ. τα ναπολιτάνικα, το πορτοκάλι λέγεται portogallo ή purtuallo, σε αντίθεση με την ιταλική του ονομασία arancia.

 

 

Αυτό το ιταλικό “arancia” που αυτομάτως μας παραπέμπει στην δεύτερη ονομασία orange του φρούτου, πηγάζει από την σανσκριτική λέξη για το δέντρο της πορτοκαλιάς (नारङ्ग nāraṅga), Η σανσκριτική αυτή ονομασία έφθασε σε ευρωπαϊκές γλώσσες μέσω της περσικής نارنگ (nārang) και της αντίστοιχης αραβικής نارنج (nāranj), ονομασία που έμεινε και σε πολλές από τις γλώσσες που χρησιμοποιούν τον όρο ‘πορτοκάλι’, όπως τα ελληνικά, διαχωρίζοντας τον πικρό καρπό (νεράντζι) από τον γλυκό (πορτοκάλι).

 

 

To αραβικό naranj έγινε στα παλιά καταλανικά auranja, από εκεί μεταφέρθηκε στην γαλλική σαν pomme dorange (μήλο της πορτοκαλιάς) για να εισέλθει από εκεί στην αγγλική γλώσσα ως orange περίπου κατά τον 14ο αιώνα, βαφτίζοντας με το ίδιο όνομα και το χρώμα του φρούτου, που εκείνη την περίοδο διαχώρισε εννοιολογικά την θέση του σαν αυτόνομο χρώμα. Το 1512 έχουμε την πρώτη αγγλική καταγραφή της λέξης orange σαν ονομασία του χρώματος.

Πέρα όμως από την αραβική ονομασία του νεραντζιού naranj που θεωρείται πρόγονος της αγγλικής ονομασίας orange του πορτοκαλιού, υπάρχει και άλλος περίπου ομόηχος «πρόγονος» της λέξης, που ευθύνεται περισσότερο για την ονομασία orange του χρώματος και όχι τόσο του φρούτου.

Αυτός είναι ο ρωμαιο – κελτικός οικισμός Aurausio στην περιοχή Αβινιόν της Γαλλίας που μετά το 1160 κατέληξε να γίνει η Ηγεμονία του Orange, παραφθορά του Aurasio που οφείλεται σε σύγχυση με την ονομασία orange του φρούτου, επειδή τεράστιες ποσότητες πορτοκαλιών, ερχόμενες από το λιμάνι της Μασσαλίας, περνούσαν από το Aurasio για να διοχετευτούν στην βορειότερη Ευρώπη.

 

 

Η ηγεμονία αυτή ισχυροποιήθηκε σε έναν από τους πιο σημαντικούς βασιλικούς οίκους της Ευρώπης του 16ου και 17ου αιώνα, τον οίκο House of OrangeNassau ο οποίος επέλεξε σαν χρώμα του, ποιο άλλο; το πορτοκαλί, κάνοντάς το σύμβολο σε διάφορους πολέμους απελευθερωτικούς (Ολλανδία κατά Ισπανίας, Ολλανδοί Μπούερς της Νοτίου Αφρικής κατά των Άγγλων) και θρησκευτικούς (Ιρλανδοί προτεστάντες κατά καθολικών) καθιστώντας το χρωματικό έμβλημα σε διάφορες σημαίες.

 

 

Έτσι κατέληξε το πορτοκαλί χρώμα (oranje) να είναι το εθνικό χρώμα της Ολλανδίας, αφού οι βασιλείς της κατάγονται από τoν οίκο House of Orange, χωρίς να σχετίζεται με τα πορτοκάλια (που στα ολλανδικά δεν ονομάζονται oranges αλλά sinaasappel), αλλά με την περιοχή καταγωγής των βασιλέων της.

 

 


is | Topic: εννοιολογία, ιστορία και χρώματα, Πορτοκαλί | Tags: None

No Comments, Comment or Ping

Reply to “Πορτοκαλι και πορτοκαλι”